W Grong, gdzie zwykle królują chłodne noce i rześkie poranki, panował niemal afrykański upał. Sjesta stała się nową norweską strategią przetrwania.

Rekordowe upały w kraju kojarzącym się z ciszą i arktycznymi klimatami wydają się czymś nie na miejscu – jak krzyk w bibliotece. To lato było wyjątkowe w swej intensywności, bo Norwegia zwykle nie narzuca się zmysłom. Zaprasza raczej do stanów łagodnego, rześkiego ożywienia. Tutaj przestrzeń nie przytłacza. Nie ma tu nasyconych barw ani zmysłowego przesytu. Las nie straszy, rzeki płyną bez dramatyzmu. Jest rześkość powietrza, matowość światła, powtarzalność dźwięków: liść, wiatr, woda. Jej cisza reguluje, nie stymuluje. Norwegia to miejsce dla tych, którzy nie szukają hałasu. Dla tych, którzy potrzebują powietrza między sobą a resztą świata.

Gdyby norweska przyroda była matką, nie zagadywałaby, nie oceniała, nie prowadziła za rękę. Nie karmiłaby przesadną troską, ale zawsze byłaby obecna w tle – stabilna i spokojna. To matka surowa, ale nie chłodna. Zredukowana do tego, co konieczne. Bez dramatów, bez histerii. Nie tuli, pozwala odpocząć, jeśli tylko się na to zdecydujesz.

Wychowani przez taką nieosaczającą, powściągliwą matkę Norwegowie nabrali szczególnego rodzaju czułości: wycofanej, zdystansowanej, niemal autystycznej w swojej czujności. Kontakt wzrokowy bywa tu najwyższym gestem zaufania. Zamiast przytulać, dają przestrzeń. Zamiast zagadywać – są obecni. I choć mogą wydawać się odlegli emanuje z nich coś bardzo miękkiego. Jakby cisza była ich językiem ojczystym.

Norwegowie pracujący w usługach nie dopieszczają klienta – ich rytm nie zna nerwowego przyspieszenia. Można odnieść wrażenie, że czas między impulsem a reakcją jest tu długi jak odległości między norweskimi miastami. Podróż od potrzeby do jej zaspokojenia nie odbywa się tu w trybie alarmowym. Norwegowie nie śpieszą się nawet z dumą narodową.  W Norwegii hymn narodowy, „Ja, vi elsker dette landet” („Tak, kochamy ten kraj”), śpiewa się zwykle bez środkowych zwrotek. Pierwsza zwrotka to wyznanie miłości do ziemi, natury, krajobrazu. Ostatnia – nadzieja na jedność, pokój i przyszłość. Między nimi są wersy o walce zbrojnej i narodowym cierpieniu, ale Norwegowie nie czują potrzeby, by je śpiewać. Przypadek? Nie sadzę…

Norweskie domy to przestrzeń sielankowa, jak z ilustracji do dziecięcej książeczki. Drewniane domki, niskie, kolorowe, pochylone ku sobie tak, jakby chciały się objąć, ale nie wypada. Bez ostentacji i zadęcia. To przytulność bez inwazji. Bliskość bez przylegania. Ciepło, które nie przegrzewa. Tu nawet cisza ma swoją fakturę – miękką jak wełniany pled, lekko szorstką jak sosnowa podłoga. Przytulność jest tu efektem ubocznym spokoju, nie jego celem. Dom nie otula, pozwala być w środku.

I jest jeszcze kultura hytte – ten szczególny norweski rytuał ucieczki. Mały domek w górach, nad jeziorem, w lesie. Z dala od wszystkiego i wszystkich. Bez bieżącej wody, bez wi-fi, czasem nawet bez prądu. W hytte nie trzeba być „do dyspozycji”. Można nie mówić nic przez cały dzień i nie mieć poczucia niezręczności. Można siedzieć przy stole godzinami – każdy w swojej ciszy.

Maszkary i groteski katedry Nidaros w Trondheim są jak dziwne sny, które śnią się tylko na dalekiej północy. Ich wyrazy twarzy nie są tak drapieżne jak u francuskich gargulców Notre-Dame, ani tak wyrafinowane jak w ornamentyce włoskich kościołów. W Trondheim jest coś bardziej pierwotnego, dziecięcego i niepokojąco znajomego.

Są jak Muminki z nocnych koszmarów. Nie krzyczą — patrzą. Wyglądają, jakby nie były stworzone po to, by straszyć, ale by zaskakiwać. Budzić niepokój bez przemocy.

Nie znajdziemy tu typowego gotyckiego zgiełku piekła, tłumów potępionych dusz i ekspresji cierpienia. Norweskie groteski są bardziej milczące. Mają coś z dziwnych baśni skandynawskich – trochę śmiesznych, trochę złowrogich, ale nigdy jednoznacznych.

W porównaniu do kontynentalnych maszkaronów Europy, norweskie formy wydają się bardziej organiczne, mniej ujarzmione teologią i bardziej związane z naturą. Ich dzikość nie jest opowieścią o grzechu – to raczej przypomnienie, że człowiek nie jest jedynym mieszkańcem świata. To groteski nie tyle religijne, co topograficzne. Wyrzeźbione nie tylko w kamieniu, ale i w samotności północy. Są niepokojąco milczące, mają w sobie jednocześnie coś… kojącego. Jak sen, który się pamięta, ale nie rozumie.

To samo wrażenie powraca, gdy opuszcza się katedrę i znów zanurza w przyrodzie. Bo Norwegia – choć w większości cicha i łagodna – zna też inny rejestr. I czasem, zupełnie jak te maszkary na fasadzie, rzeczywistość pęka i wyłania się z niej coś gwałtownego. Krzykliwe, absurdalne mewy. Ich krzyk tnie powietrze jak alarm. Są jak banda drobnych przestępców, gang nieba. Chodzą w kucki, krzyczą nad stołami portowych kawiarni, kradną frytki, ale przede wszystkim irytują. I jeszcze rozdzierający ryk łosia. Dźwięki, które przedzierają się przez milczenie. Zgrzytające, dzikie, niemal groteskowe – jakby natura sama na chwilę traciła panowanie nad własnym minimalizmem.

I właśnie ten kontrast – między wyciszoną harmonią a nieoczekiwaną ekspresją – stanowi o wyjątkowości tej krainy.